Medicatie

Therapeutisch, profylactisch, diagnostisch of voor herstel

Inleiding

Een geneesmiddel, ook medicijn, medicament of farmacon, is een chemische stof of complex van chemische stoffen met een beoogd farmacologisch, immunologisch of metabolisch effect op het lichaam. De wetenschap van de geneesmiddelen heet farmacie. Daarnaast is de farmacologie de wetenschap naar de effecten van geneesmiddelen in het menselijk lichaam. Het voorschrijven van geneesmiddelen wordt ook wel farmacotherapie of geneesmiddelentherapie genoemd. 

Veel geneesmiddelen hebben een plantaardige, dierlijke of een andere biologische oorsprong, zoals respectievelijk bepaalde insulines of penicillinen. Maar de meeste geneesmiddelen worden tegenwoordig synthetisch gemaakt. Vaak worden om praktische redenen grondstoffen van plantaardige of dierlijke oorsprong als uitgangsstof voor de synthese van geneesmiddelen gebruikt.

Verschillende farmaca

Volgens de definitie in de Nederlandse geneesmiddelenwet hoeft een farmacon (geneesmiddel) niet altijd te genezen, en omvat het bijvoorbeeld ook diagnosemiddelen en middelen die preventief (profylactisch) worden ingezet.  Zo vallen de volgende middelen onder de definitie van geneesmiddel:

• middelen met een therapeutische (genezende) werking - bijvoorbeeld een antibioticum
• middelen met een profylactische (preventieve) werking - bijvoorbeeld een antimalariamiddel
• middelen die dienen om een diagnose te stellen (diagnostisch) - bijvoorbeeld oogdruppels die door de oogarts tijdens spreekuur wordt gebruikt
• middelen die dienen om fysiologische functies bij de mens te herstellen, verbeteren of wijzigen - bijvoorbeeld een middel dat bij suikerziekte wordt gebruikt, bij een te hoog cholesterol of tegen te hoge bloeddruk

In de praktijk zijn er, in vergelijking tot de totale hoeveelheid beschikbare middelen, slechts een zeer beperkt aantal die een puur genezende werking hebben. Verreweg het overgrote deel van de medicijnen hebben geen genezende werking, maar worden gebruikt om fysiologische functies te beïnvloeden.

Farmacologische werking

Het farmacologisch effect van een farmacon (geneesmiddel) treedt bij orale toediening pas op als er drie fasen zijn doorlopen, te weten:

• farmaceutische fase: 
  • de toedieningsvorm (tablet, dragee, capsule, zetpil) valt uiteen en het farmacon komt vrij en lost op
• farmacokinetische fase: 
  • opname farmacon (meestal door diffusie)
  • verdeling farmacon (distributie) over het lichaam
  • eliminatie farmacon door metabolisme (het passeert de lever, die een deel omvormt (biotransformatie) en/of afbreekt)
  • excretie (uitscheiding) via de nieren (urine) of darm (ontlasting (faeces))
• farmacodynamische fase: 
  • farmacon-receptor interactie in het doelweefsel. Hier doet het farmacon uiteindelijk zijn werk
     

Als na toediening van het medicijn al het aanwezige farmacon in opgeloste vorm komt, dan is de farmaceutische beschikbaarheid 100%. Als al het opgeloste farmacon ook daadwerkelijk via de opnameprocessen en leverpassage in de algehele lichaamscirculatie terechtkomt, dan is de biologische beschikbaarheid 100%.

Medicijnnamen

"Hmmm, er staat een andere naam op het doosje. Is dit wel het goede medicijn ? Waarom is de naam dan anders?"
 
Om op de kosten van medicijnen te besparen, schrijft de arts zoveel mogelijk de stofnaam van het voorgeschreven medicijn op het recept. De apotheker kan dan een merkloosmiddel (generiek), een geïmporteerd middel (parallel) of het duurdere merkmiddel (specialité) afleveren. 

Verzekeraars vergoeden alleen het generieke middel (als dat tenminste verkrijgbaar is). Er moet dan zo goedkoop mogelijk afgeleverd worden volgens het preferentiebeleid. Het goedkoopste middel volgt uit een landelijke aanbesteding.
 

Specialités

Een nieuw medicijn op de markt brengen kost veel geld. Dit komt omdat er vele jaren onderzoek aan vooraf is gegaan. De fabrikant verzint een mooie merknaam voor het nieuwe geneesmiddel en zet er dan een patent op. Zolang het patent loopt, is hij de enige die het middel mag maken. 
 

Generieke geneesmiddelen

Als het patent na ca. 8-10 jaar verlopen is, mogen ook andere fabrikanten het middel maken. Het medicijn wordt precies nagemaakt, alleen de merknaam van de oorspronkelijke fabrikant mogen zij niet gebruiken. Meestal wordt dan de naam van de werkzame stof gebruikt, soms zelfs in "potjeslatijn". Een andere gebruikte uitdrukking voor een merkloos medicijn is "loco-preparaat". In bepaalde gevallen wordt een nieuwe merknaam verzonnen, een zgn. "branded generic". Merkloze middelen zijn goedkoper omdat er geen of weinig onderzoek aan vooraf is gegaan, en zij daardoor tegen lage kosten gemaakt kunnen worden. 
 

Parallel geïmporteerde geneesmiddelen

Sommige geneesmiddelen zijn in het buitenland goedkoper dan hier in Nederland. Deze geneesmiddelen worden dan geïmporteerd en hier in Nederland afgeleverd. De merknaam verschilt vaak een beetje. Maar omdat de stofnaam altijd vermeld staat op de verpakking en in de bijsluiter, weet u altijd welk middel het is.

Parallel- en generieke geneesmiddelen voldoen aan dezelfde strenge eisen als de specialités. Behalve in uitzonderingsgevallen is er geen reden om geen merkloze medicijnen voor te schrijven.

College ter Beoordeling van Geneesmiddelen

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) beoordeelt en bewaakt in Nederland de werkzaamheid, risico's en kwaliteit van geneesmiddelen voor mens en dier. Het CBG beoordeelt ook de veiligheid van nieuwe voedingsmiddelen voor de mens. Het CBG is verantwoordelijk voor de toelating en bewaking van werkzame geneesmiddelen op de markt. 

Dit komt tot uitdrukking in de volgende kernactiviteiten van het CBG voor wat betreft geneesmiddelen voor menselijk gebruik: 

• beoordeling van geneesmiddelen 
• wetenschappelijk advies
• geneesmiddelenbewaking 

Het toelaten van nieuwe unieke geneesmiddelen is al jaren de taak van het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA).

Kom hier meer te weten over specifieke medicatie op het gebied van de flebologie en de orthopedie.