Rhizartrose

Hier leggen we het ontstaan, de oorzaken, de symptomen en de behandelingsmogelijkheden van een rhizartrose uit.

De hand

De hand is een zeer complex lichaamsdeel. De hand heeft vijf vingers en is via de pols verbonden aan de onderarm. De handen maken het mogelijk om dingen aan te raken en vast te nemen. In de hand en pols zitten maar liefst 27 botjes. Die zijn met elkaar verbonden door ligamenten of gewrichtsbanden. Handletsels gaan meestal gepaard met letsels aan de ligamenten. De gewrichtsbanden kunnen verrekt zijn of ze kunnen gedeeltelijk of geheel gescheurd zijn. De behandeling is afhankelijk van het soort letsel.

Hand en pols, een complexe structuur

Het geheel van hand en pols heeft een zeer complexe structuur. Deze structuur bestaat uit een groot aantal botjes, spieren, pezen en ligamenten. Die geven de hand een grote beweeglijkheid en een relatief grote kracht. Er zitten drie verschillende soorten botjes in de hand:

• de falangen: dit zijn de botjes in de vingers. In totaal zijn er veertien falangen
• de metacarpalen: dit zijn de vijf botjes in de middenhand
• de carpale beenderen: de handwortelbeentjes. Deze acht botjes zitten in de pols. Ze vormen de verbinding met de middenhandsbotjes en met de botten in de onderarm

Al die botjes worden onderling verbonden door de ligamenten of gewrichtsbanden en door bindweefselstructuren.

Letsels aan de hand of de pols komen vrij vaak voor. Bij een val of tijdens sportieve activiteiten bijvoorbeeld kan de hand of de pols gekwetst worden. Bij zo'n trauma's zijn meestal ook de ligamenten betrokken: ze kunnen verrekt zijn, gescheurd of volledig afgescheurd. Soms worden bij een trauma de letsels aan de ligamenten over het hoofd gezien. De patiënt krijgt dan niet de gepaste behandeling en dat kan op lange termijn klachten geven.
 

Wat is rhizartrose?

Rhizartrose is de naam die slijtage van het duimzadelgewricht aan de basis van de duim beschrijft. Artrose is de medische term. Het manifesteert zich in de vorm van pijn, verminderde grijpkracht en bewegingsbeperking. Deze symptomen zijn te wijten aan slijtage aan het gewrichtskraakbeen, waardoor de gewrichtsvlakken direct tegen elkaar wrijven. Rhizartrose is de meest voorkomende slijtagestoornis van de gewrichten in de hand en kan, indien onbehandeld, leiden tot progressief kraakbeenverlies in het duimzadelgewricht. Het goede nieuws is dat er veel conservatieve- en chirurgische behandelingsopties zijn.

Oorzaken

In het duimzadelgewricht (carpometacarpaal gewricht; CMC-gewricht) zit het eerste middenhandsbeentje (metacarpale botje) als een "zadel" op het grote veelhoekbot (os trapezium) in het polsgewricht (zie afbeelding hiernaast). Om de duim zijn flexibiliteit te geven, heeft het zadelgewricht weinig beperkingen. Bedenk hierbij dat de mens (met apen) iets unieks heeft: de opponeerbaare duim. Dit betekent dat het duimgewricht zoveel flexibiliteit biedt dat de duim van een positie naast de vingers (bijvoorbeeld bij de hand plat op een tafelblad) naar een positie tegenover de vingers (bij het vastgrijpen van een voorwerp) kan gaan. Wetenschappers zijn van mening dat deze aanpassing van groot voordeel voor de ontwikkeling van de menselijke soort is geweest; het rechtop lopen maakte de handen vrij van gebruik voor voortbeweging en de opponeerbare duim maakte van die handen uiterst nuttige werktuigen.

De gehele stabiliteit van het duim(zadel)gewricht wordt dan ook door spieren en ligamenten verzorgd. Het duimzadelgewricht is relatief klein, maar tegelijkertijd ook een van de meest belaste gewrichten in het menselijk lichaam, omdat het de grijp- en vasthoudfunctie van de hand mogelijk maakt.

De belangrijkste oorzaken van rhizartrose zijn permanente overbelasting en verkeerde uitlijning in de gewrichtspositie. Als ligamenten en spieren verzwakt zijn, heeft de duimzadelverbinding te veel speling, waardoor de verkeerde belastingen ontstaan. Daarnaast heeft het een genetische basis.

Zoals u van een ziekte zou verwachten, neemt het risico op rhizartrose toe met de leeftijd. Naar schatting worden één op de vier vrouwen (25%) en één op de twaalf mannen (8%) boven de 70 getroffen, evenals veel jongere mensen. De ziekte komt meer voor in gezinnen en bij vrouwen na de menopauze. Dit suggereert dat zowel een genetische predispositie als hormonale oorzaken een rol spelen.
 

Oorzaken en gevolgen van artrose

Symptomen

Het door overbelasting en een onjuiste gewrichtspositie veroorzaakte verlies van kraakbeen manifesteert zich bij de getroffenen in gewrichtspijn. Pogingen om het gewricht met behulp van spieren (musculair) te stabiliseren, resulteren in een ongelijkmatige belasting, wat op zijn beurt weer spierpijn veroorzaakt. Na verloop van tijd kan dit leiden tot spierverkorting en veranderingen in het gewrichtskapsel, wat zich in bewegingsbeperkingen uit.

De klachten treden bijzonder duidelijk op bij vasthouden en roterende bewegingen, bijvoorbeeld bij het draaien van een sleutel of het openen van een schroefdop.
 

Diagnose

Aanwijzingen voor gewrichtsslijtage bestonden er natuurlijk al als gevolg van de opgetreden symptomen en het beloop van de aandoening. Bij nader onderzoek en middels het bevoelen (palpatie) van het duimzadelgewricht wordt de diagnose van de rhizartrose door de arts gesteld. Als laatste zal een röntgenfoto de diagnose bevestigen.

Preventie

Als het gaat om rhizartrose is preventie het motto. Om progressie van het kraakbeenverlies te voorkomen, hebben preventie én therapie voor rhizartrose meestal dezelfde inhoud.

Vooral onder belasting is het belangrijk dat beide gewrichtsdelen zo optimaal mogelijk uitgelijnd zijn. Alleen zo wordt de druk in het gewricht gelijkmatig verdeeld. Een verkeerde uitlijning in de gewrichtspositie van beide gewrichtsdelen moeten gecompenseerd worden - hoe eerder hoe beter.

Overbelasting en verkeerde uitlijning (in het dagelijks leven) moeten vermeden worden. In de regel wordt rhizartrose aanvankelijk conservatief behandeld, wat betekent dat een operatie in de vroege stadia meestal niet nodig is.

Niet-operative behandeling

Een arts beslist over de behandeling van rhizartrose, afhankelijk van de mate van gewrichtsslijtage en de intensiteit van de klachten.

Voor het verlichten en stabiliseren van het aangedane gewricht kunnen speciale duimspalken (orthesen) gebruikt worden. Lichtere modellen stabiliseren het duimzadelgewricht bij belasting, zonder de mobiliteit van de hand te beperken. Als de rhizartrose verder gevorderd is, wordt een orthese aanbevolen die het gewricht nog meer stabiliteit biedt en hyperextensie in het duimzadelgewricht (carpometacarpaal gewricht; CMC-gewricht) voorkomt.

Voor acute pijnverlichting komen het koelen met ijs, het gebruik van ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID’s) en de lokale toepassing van pijnstillende zalven in aanmerking.

Verdere behandelingsopties zijn cortisone-injecties, hand-, ergo- en fysiotherapie, acupunctuur, enz.

Operatie en nazorg

Als alle conservatieve behandelingsopties zonder succes zijn of als de rhizartrose al in een vergevorderd stadium is beland, zijn er chirurgische behandelingsopties. Rhizartrose-chirurgie is dan een reddingsoperatie nadat andere maatregelen zijn uitgeput. Artsen bepalen in elk individueel geval welke procedure het meest zinvol is.

Een veel voorkomende procedure is het verwijderen van het veelhoekbot (os trapezium). Het eerste middenhandsbeentje (metacarpale bot) wordt met een pees gefixeerd, zodat het niet in het resulterende gat glijdt. Na de operatie wordt de duim eerst gedurende zes weken geïmmobiliseerd. Het duurt ongeveer twaalf weken voordat het weer opnieuw volledig belast mag worden. Omdat in deze situatie één van de gewrichtsdelen ontbreekt (het werd immers verwijderd), wordt het aanbevolen om het zadelgewricht bij belasting te stabiliseren, bijvoorbeeld met een orthese.

Natuurlijk zijn er nog andere chirurgische ingrepen die toegepast kunnen worden, zoals het vastzetten van het duimzadelgewricht (artrodese) of het inbrengen van een kunstgewricht.